روش شناسایی جورنالهای تقلبی و کم اعتبار

هدف هر پژوهشگر از پژوهش چیست؟ پاسخ: تولید علم. و این یعنی رسیدن به یافته هایی که همکاران (Peers) صحت و اعتبار یا Validity آن را تایید کرده باشند و از آن که بگذریم، همین همکاران و پژوهشگران با ارجاع به یافته علمی ما یعنی با Cite کردن مقاله ما در بخش رفرنس مقالات خودشان مهر تاییدی بر Validity کار ما بزنند.

حقیقت هم همین است. آخر مگر خدا اومده و چند تا فرشته نگهبان علم در یک جا مستقر کرده و گفته که اینا بیان و تولیدات علمی رو از نظر صحت و علم تایید بکنن؟

الان بیش از سیصد سال است که Peer Review تنها راه قابل اعتماد برای تایید ولیدیتی و صحت و ارزش یافته های علمی پژوهشگران شده و طبیعیست که جورنالهایی هم که کارشون انتشار نتایج پژوهشهای دانشمندانه از همین سیستم استفاده می کنند. یعنی از سیستم داوری مقالات توسط همکاران و پژوهشگرانی که در همان فیلد پژوهشی کار و تجربه پژوهشی و تخصص داشته باشند.

به این جورنالها می گوییم جورنالهای  Peer Reviewed Journals . و داوری مقالات توسط همکاران ضامن صحت و سلامت انتشار تولیدات علمی و حذف موارد احتمالی از یافته های اشتباه، بی اعتبار، و حتی یافته های تقلبی شده.

متاسفانه درحال حاضر عده ای اومدن و  در یک اتاق نشستن برای خودشون یک موسسه انتشاراتی  (Publisher) تاسیس کردن و تعدادی جورنال رو رفتن ثبت کردن و شروع کردن به پذیرش مقاله از این و اون و هدفشون هم چیزی نیست بجز کسب منفعت مادی.

الان متاسفانه داستان در بعضی جاها شده مثل داستان اون پادشاهی که لباس نامرئی پوشیده بود و عریان در ملاء عام اومده بود و این لباس نامرئی رو که فقط حرامزاده ها نمی توانند آن را ببینند بر تن کرده بود و به نمایش گذاشته بود. حالا اگه کسی می اومد و فریاد میزد که آی جناب پادشاه، این لباسی که شما بر تن کرده اید اصلا لباس نیست، متهم به حرامزادگی میشد.

خوشبختانه درحال حاضر بعضی از دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در وزارت آموزش عالی و وزارت بهداشت و درمان اومدن و به این نکته توجه کرده اند که هر مقاله ای به معنی تولید علم نیست و هر مغازه  و دکانی که تابلوی Peer Reviewed Journal بر سر دکان خود آویزون کرده و حتی بعضی از اینها ISI Indexed هم هستند، الزاما جورنالهای معتبر و Peer Reviewed نیستند. متاسفانه تب ISI در کشور ما و عمدتا در کشورهای جهان سوم باعث شده که پژوهشگران و حتی اساتید دانشگاهی ما خیلی راحت در دام و تله این جورنالها و ناشران کم اعتبار بیفتند و نتیجه تلاش خودشون رو بجای آنکه در جورنالهای خوب و قابل قبولی که تعدادشون کم هم نیست و اینطور نیست که همه جورنالهای خوب به سختی پذیرش بدهند، میروند و مقاله شون رو در این جورنالهایی منتشر میکنند که محترمانه ترین صفتی که برای این جورنالها میشه بکار برد صفت آشغال است.

سوال: روش شناسایی یک جورنال کم اعتبار چیست؟

پاسخ:
راه های متعددی وجود دارد. عمده این جورنالها در یک مشخصه مشترک هستند و اون هم اینه که از نویسندگان بابت انتشار مقاله ایشون پول دریافت می کنند. این پول میتونه تحت عناوینی نظیر Submission Fee و یا Publication Fee و یا Author Fee و یا Page Charge از مولفین دریافت بشه. البته یک نکته مهم دراینجا اینه که همه جورنالهایی که این پولها رو دریافت می کنند الزاما جورنالهای کم اعتبار نیستند. بلکه اتفاقا خیلی از جورنالهای معتبر هستند که چنین پولهایی رو دریافت می کنند چونکه برای جبران هزینه های انتشار شون متکی به سایر منابع مالی نیستند. ولی جورنالهای کم اعتبار تقریبا از این نظر مشترک هستند که تقریبا میشه کفت که به هیچ مقاله ای "نه" نمیگن و همه رو از یک کنار پذیرش میکنن تا بتونن اون پول رو از نویسنده دریافت کنند.

یک مثال در اینجا جورنالی است به نام Blood که این جورنال معتبر ترین جورنال درزمینه علم Hematology در جهان است که در آمریکا منتشر میشه و آخرین ایمپکت فاکتور ISI  این جورنال در سال 2008 حدود 11 بود و به راحتی هر مقاله ای نمیتونه به این جورنال راه پیدا کنه. حالا این جورنال اومده و از همه مولفان نه در زمان اعلام پذیرش مقاله اونها بلکه همان ابتدا و درزمان Manuscript Submission میاد و درحال حاضر 50 دلار تحت عنوان Submission Fee دریافت میکنه. علتش هم کاملا مشخصه: این جورنال روزانه دهها مقاله دریافت میکرد و اینقدر نیروی علمی و ادیتور نداشت که بتونه همه اینا رو بررسی کنن و هرکسی میومد و بخت خودش رو اینجا امتحان میکرد و مقاله شو به این جورنال می فرستاد. بنابراین اینا برای حذف این مشکل و البته هزینه زیادی که بررسی مقالات زیادی که هنوز هم به این جورنال میرسه و عمده اونها هم Reject میشن اومده این پول رو که انصافا مبلغ ناچیزی هم هست دریافت میکنه. بنابراین خواستم بگم که دریافت پول صرفا معنی کم اعتبار بودن جورنال نمیده و باید این دو موضوع رو در اساس از هم جدا نگاه کنیم.

نکته دومی که در شناسایی جورنالهای کم اعتبار باید توجه داشته باشیم و در اصل اولین و مهمترین نکته است اینه که خیلی از این جورنالهای به ظاهر Peer Reviewed در اصل جورنالهای تجاری هستند و این ها یعنی جورنالهایی که بیش از آنکه به محتوای علمی جورنال توجه داشته باشند سیاستهاشون رو بر اساس درآمد ماهانه خودشون تنظیم می کنند. این جورنالها علی رغم اینکه ممکن است بعد از پذیرش مقاله شما یک فایل حاوی نتیجه داوری مقالات رو به شما ارسال کنند، واقعا جورنالهای Peer Reviewed نیستند و در روز روشن دروغ میگن. البته بعضی دیگه هم هستن که تعدادی داور دارن که بصورت صوری این کار رو انجام میدن و معمولا داورانی سهل گیر هستند و همه مقالات رو قبول میکنن و اصلا حوصله داوری مقاله رو ندارن و فقط برای اینکه در یک جورنال اسمشون بعنوان داور مقالات ثبت شده باشه این کار رو انجام میدن و جورنال هم اینا رو خوب میشناسه و سردبیر جورنال هم همیشه مقالات رو برای داوری به این داوران می فرسته که اینکار باعث افزایش Acceptance rate مقالات در جورنال میشه. بنابراین ما با یک سری جورنال هم اینجا سروکار داریم که اتفاقا جورنالهای Peer reviewed هستند ولی با این کیفیتی که در بالا اشاره کردم.

نکته سوم هم که میشه به اون اعتماد کرد اینه که اگر در یک دانشگاه به تحصیل یا تدریس و پژوهش مشغول هستید و می بینید که در عرض مدت کوتاهی تعداد زیادی از همکاران شما موفق به پذیرش مقاله شون در یک جورنال خاص شدن و همه هم اعلام کردن که مثلا بعد از دوهفته جورنال به اونا اعلام کرده که مقاله شون پذیرفته شده، این خودش یک سرنخ مهم است ازاین موضوع که این جورنال یک جورنال کم اعتباره.

من یک لیست کامل از این جورنالها دارم که بعضی هاشون واقعا وضع افتضاحی دارن و برخی ازآنها توسط همکاران و دانشگاهیان شناخته شده ولی بعضی دیگه هنوز شناخته نشده اند و لازمه به اینها توجه بشه. اخیرا در سمیناری که در دانشگاه علوم پزشکی مشهد برگزار کردم لیست کامل این جورنالها و ناشران کلاهبردار ، تقلبی و کم اعتبار رو به همکاران نشون دادم که واقعا خیلی ها رو شوکه کرد! حتی بعضی از این جورنالها آنچنان اسم دلربایی دارند که اسم این جورنالها ( مثلا American Journal of X ) کافیه که دل هر پژوهشگریا استاد دانشگاهی را عاشق و دلباخته کنه و جالبه که این مثلا به اصطلاح American Journal اصلا در آمریکا منتشر نمیشه و از یک کشور آسیایی منشا گرفته و این امریکن جورنال کجا و امریکن جورنال واقعی که یک دانشگاه معتبر یا یک انجمن علمی معتبر آمریکایی رو پشت سر خودش داره؟

چطور ممکنه که یک امریکن جورنال در کشور عقب مانده ای نظیر فلان جا منتشر بشود و هیچ پژوهشگر آمریکایی مقاله ای در آن جورنال منتشر نکند و عمده افرادی که درآنجا مقاله می فرستند یااز ایران هستند یا از همان کشور خاص و یا از کشورهای افریقایی و جهان سوم. درحالی که عبارت امریکن جورنال انسان را ناخودآگاه یاد یک جورنال معتبر نظیر American Journal of Epidemiology    می اندازه که توسط دانشگاه آکسفورد در آمریکا منتشر میشه. جالبه که بعضی از حضرات دانشمند ما که عمدتا البته دردام و تله این جورنالها افتادن، فردای روزی که مقاله شون در اون به اصطلاح امریکن جورنال منتشر میشه میرن و به همه جا پز میدن  و حتی اگه نظام پزشکی بهشون اجازه بده حاضرن زیر تابلوی مطب شون هم عبارت "دارنده مقاله در امریکن جورنال" رو هم اضافه کنن
حالا این امریکن جورنالهای تقلبی که یک نمونه واضحی از این جورنالها بودن ولی بسیاری دیگر هم هستند که از سیاستهای کمابیش مشابهی برای به تله انداختن ما و شما استفاده می کنن. واقعا فکرشو بکنین که اگه بدونین که یک ناشر به ظاهر عظیم ( که از وب سایت این ناشر تصوری کمتر از عظیم در ذهن بازدید کننده اون وب سایت برداشت نمیشه ) چیزی نیست بجز دوتا اتاق که در یک اتاق یک قفسه گذاشته که دارای یکصد زونکن است که هر زونکن هم به اسم یکی از جورنالهای این ناشر است و این ناشر فقط از یک نفر منشی ،  و یک رییس و یک حساب بانکی تشکیل شده، آیا صفتی مودبانه تر از "کلاهبردار" برای این ناشر پیشنهاد میدین؟ 

منبع